Tonkes heeft technisch vernuft hoog in het vaandel

Het verhaal van Natuursteenbedrijf Tonkes is het verhaal van drie generaties die eigenlijk niet in de natuursteensector wilden werken, en één wel. Het begint bij Leendert Tonkes, de grondlegger van het familiebedrijf. Hij was timmerman die eigenlijk door toeval aan het werk kon bij een natuursteenbedrijf. “Mijn vader ging elke dag vanuit Veendam naar Groningen met de trein naar het natuursteenbedrijf. Daar heeft hij het vak geleerd. Hij kreeg een ‘fiets van de zaak’ met een aanhanger om grafmonumenten naar de begraafplaats te brengen. Die fiets zorgde niet veel later voor zijn ontslag. Een collega had de fiets geleend, beschadigd teruggebracht en mijn vader kreeg de schuld. Flinke ruzie en hij stapte op. In een kolenschuurtje – nog geen tweehonderd meter van de huidige locatie – begon hij zijn eigen steenhouwerij. En nadat hij als eerste in de buurt een elektra-aansluiting had geregeld, noemde hij het ‘Elektrische Steenhouwerij Tonkes’”, vertelt Jan Tonkes.

Marktkoopman

Zo’n zestig jaar geleden liep Jan Tonkes een dagje mee op de markt van Veendam. “Dat was mijn ideaal, ik wilde het liefste marktkoopman worden. Steeds wisselende verkoopwaar, daar een prijs bij bedenken en verkopen maar.” Aan Jans droom kwam bruut een einde. “Mijn vader vond het maar niets, ik moest in de steenhouwerij aan de slag. Dus kwam ik op mijn zeventiende bij mijn vader in de zaak aan het werken.”

Tijdens de rondleiding over het immense bedrijfsterrein van Natuursteenbedrijf Tonkes laat Jan Tonkes in een van de hallen een machine zien. “Dat is nog een machine die mijn vader heeft gekocht, een oude Pater. Uit de tijd dat telefoonnummers slechts uit vier cijfers bestonden”, lacht hij, terwijl hij als bewijs op het naamplaatje van ‘Machinefabriek H. Pater’ wijst. “En die machine stamt ook uit die tijd. Onverwoestbaar!”

Ongewone werk

De term ‘machines’ is gevallen en nu komt Jan Tonkes pas echt op dreef. Dit is zijn passie. “Veel mensen vragen zich af wat een machine kan en wat je met een machine kunt. Ik ben echter altijd bezig geweest om het zogenoemde ongewone werk te doen. Dat kon in het pre-cnc-tijdperk niet met een standaardmachine. Maar wat als je zo’n machine een beetje aanpast, wat krijg je dan? Die vraag heb ik mij continu gesteld”, legt hij uit.

Natuursteenbedrijf Tonkes kreeg de opdracht om grafmonumenten uit een kerk in Farmsum te restaureren. Na restauratie zouden ze vrijdragend tegen een wand in de kerk worden geplaatst Speciaal voor dat project bouwde Jan Tonkes een standaardmachine uit de auto-industrie om. “Via een ingenieus systeem op rails konden de loeizware monumenten worden gekanteld om ze beter te kunnen bewerken”, legt hij uit.

Tijdens de rondleiding langs het machinepark van het natuursteenbedrijf uit Veendam vertelt de machineliefhebber bij vrijwel elke machine welke aanpassingen hij heeft bedacht. Hij eindigt bij een Pater-machine. “Hier zit wel een mooi verhaal achter. Bij Pater wisten ze dat ik aanpassingen aan machines maakte. Aan sommige machines heb ik meegeholpen, zoals deze machine. Voor de ontwikkeling ervan heb ik ook nog een bedrag geïnvesteerd. Maar Pater ging failliet en ik zag mijn machine en investering in rook opgaan. De dag voordat er beslag werd gelegd op de inboedel van Pater heb ik de machine daar weggehaald”, lacht hij.

Twinsaw

Leendert Tonkes was gespecialiseerd in grafwerk. Zoon Jan zag het breder. “Ik kon een partij travertin kopen. Daar ontwierp ik lampen voor. Maar ik was meer van het ontwerpen van techniek. Zo heb ik een klemblok ontwikkeld. Het idee is later door Jan Reek verkocht.”

Eind jaren tachtig van de vorige eeuw ontwikkelde Jan Tonkes een eigen machine, de Twinsaw. “In die tijd werkten wij ook met flagstones. Speciaal hiervoor heb ik een zaagmachine ontwikkeld met twee zagen naast elkaar. Per motor kon op één as meerdere zagen worden aangebracht. Ik heb de machine later cadeau gedaan aan een groeve in Noorwegen. Voordat ik hem aan de Noren schonk, was een Chinees met een leverancier komen kijken. Hij maakte met een grote camera een filmpje van de Twinsaw. Een hele tijd later zag ik een folder van ‘mijn machine’. Die was – inclusief het beeldmerk dat ik erop had aangebracht – in China nagemaakt.”

Toeval

In de moderne showroom van Natuursteenbedrijf Tonkes staat onder andere een keuken opgesteld. Dat het natuursteenbedrijf actief werd in de keukenbranche, berust op een toeval, vertelt Jan Tonkes. “Ik kon van een collega in de buurt een partij graniet overkopen, geschikt voor keukenbladen. Hij wilde er een ton voor hebben, ik had echter maar tienduizend gulden. Vertel me niet hoe, maar ik kon de partij kopen.” Het ophalen van de partij was nog een dingetje, vervolgt hij. “Net ervoor was ik van een heftruck afgevallen en had ik mijn linkervoet gebroken. Ik kon dus niet rijden met een voet in het gips. Toen heb ik de voorkant van een schoen afgeknipt, de rest om de gipsen voet vastgezet, een Toyotaatje met automaat gehuurd en de partij opgehaald. Lachen, toch?”

Een andere ontwikkeling had meer met zakeninstinct dan toeval te maken. “De vraag naar keukenbladen steeg behoorlijk. We hadden meer machines nodig. En net in die tijd kon ik een complete productielijn overkopen. De machines waren nauwelijks gebruikt, ze zouden volgens de eigenaar te langzaam zijn. Die man wist blijkbaar niet dat je de snelheid kon instellen. Had ik voor een ton een productielijn van zeven à acht ton op de kop kunnen tikken.”

Tandartsassistente

Yvonne Tonkes, de dochter van Jan, ambieerde geen baan bij haar vader in het bedrijf. Ze leerde voor tandartsassistente. “Het bedrijf was tegenover het huis van mijn oma en opa, daar kwam ik vaak. Ik vond het werken interessant en ook de producten die er werden gemaakt mooi. Maar ik wilde eigenlijk iets in de zorg gaan doen, vandaar mijn opleiding. Ik ging wel eens met mijn vader mee naar de beurs in Nürnberg en naar de regiovergaderingen van de ABN. Eigenlijk ben ik er zo een beetje ingerold”, legt zij uit.

Toen haar moeder zwanger raakte, nam Yvonne in 1986 het besluit om bij het natuursteenbedrijf te gaan werken. “Ik ben in eerste instantie de boekhouding gaan doen. Maar ik had nog geen achtergrond, nog geen kennis van zaken. Daarom liet mijn vader een mobiele telefoon in zijn auto installeren – nog zo’n enorm apparaat in die tijd – voor het geval dat klanten vragen hadden. Dan konden we op die manier contact houden. Ik heb vervolgens het vrachtwagenrijbewijs gehaald, in de productie mee gelopen en samen met mijn broer Leo de opleiding in Nieuwegein gevolgd. Achteraf een goede keuze, want ik vind het nog steeds erg leuk werk. En zeker nu ik met mijn broer Leo eigenaar ben. In 2000 hebben we het eerste deel van de aandelen overgenomen en in 2010 de rest.”

Gevoel

Naast Yvonne en Leo is namens de derde generatie hun jongere broer Robin in het familiebedrijf werkzaam. Hij is de man van de moderne techniek in het bedrijf, alhoewel hij eigenlijk ook niet in de natuursteensector aan de slag wilde gaan. “Ik heb een opleiding mechatronica afgerond en was op zoek naar een stageplek. Die plek werd dus hier in het bedrijf. Aansluitend heb ik nog een opleiding marketing/communicatie gedaan. Ik ben eerst op kantoor begonnen en daarna aan het werk gegaan in de werkplaats, werken met de waterjet en de laser. Ik heb wel gevoel voor electronica”, legt hij uit.

En dat gevoel kwam goed van pas toen Natuursteenbedrijf Tonkes een Proliner aanschafte. “Bij aankoop van het apparaat krijg je een cursus. Voor mij bleek het een korte cursus, ik snapte de bediening en de mogelijkheden van de Proliner erg snel. Hiermee konden we beter inspelen op de toenemende vraag vanuit bijvoorbeeld de jachtenbouw en de interieursector. Het inmeten is veel nauwkeuriger dan het maken van een mal en het scheelt je enorm veel tijd. Zo moest ik een keuken met organische vormen tekenen en inmeten. Ben ik een hele dag mee bezig geweest. Laatst had ik een vergelijkbare opdracht, was ik in een fractie van de tijd klaar en ik had alle benodigde gegevens direct digitaal beschikbaar.”

Jan Tonkes maakte al zestien jaar geleden kennis met een Proliner. “We hadden een opdracht in Leiden waar we balies van natuursteen moesten maken. Ik was daar met iemand die een Proliner had en de klus was binnen een uur ingemeten. Hij stuurde onderweg het bestand via zijn mobiele telefoon door en toen we in Veendam aankwamen, was men de balies al aan het maken.”

Veelzijdig Tonkes

De activiteiten van Natuursteenbedrijf Tonkes worden steeds veelzijdiger, vertelt Yvonne Tonkes. “Met de huidige techniek hebben we steeds meer mogelijkheden. Ook buiten de natuursteenindustrie. Zo verzorgen we regelmatig waterstraalwerk voor de metaalsector, scheepsbouwers, glasindustrie, kunststofbedrijven, houtbedrijven, noem het maar op.” “En we hebben zelfs spoilers voor Porsches gemaakt”, vult Robin aan.

Binnen niet al te lange tijd zal een lid van de vierde generatie aan de slag gaan bij het familiebedrijf in Veendam, vertelt Yvonne Tonkes. “Mijn zoon Rowan vormt de uitzondering op zijn voorgaande generaties, hij wil heel graag in de natuursteensector aan de slag en bij ons komen werken. Hij werkt nu bij een keukenzaak om te leren wat werken is, daarna komt hij ons versterken. De toekomst van het familiebedrijf is dus wel verzekerd.”

Dit artikel is gepubliceerd in NATUURSTEEN 1-2024. Nog geen abonnee? Klik hier!