De Wachters van Vroonermeer Noord

Projecten 16-06-2022
De Wachters van Vroonermeer Noord

Bij de entree van de nieuwbouwbuurt Vroonermeer Noord in Alkmaar waakt een hond. Een hond van brons, welteverstaan, geplaatst op een massief, bewerkt blok Belgische blauwe hardsteen. Het is het eerste beeld van twee: de Wachters van Vroonermeer Noord geheten. In het ontwerp van kunstenaar Marc Ruygrok – uitgevoerd door Michel Utens van Beeld- en steenhouwersatelier Joop Utens uit Echt – komt de V als een logo of embleem van de buurt naar voren. Utens heeft volgens Ruygrok de V uit de steen bevrijd.
De Wachters van Vroonermeer Noord

De bronzen honden passen op de wijk als de bewoners weg zijn en wachten geduldig bij de entree totdat iedereen weer thuis is. Dat is volgens kunstenaar Marc Ruygrok uit Den Oever de symboliek van de twee beelden die voor de entrees van de nieuwbouwwijk Vroonermeer Noord in Alkmaar zijn gemaakt, de Wachters van Vroonermeer Noord. De grote letter V die als het ware uit een enorm blok Belgische blauwe hardsteen steekt, fungeert volgens de kunstenaar als een logo van de wijk. “De V staat natuurlijk voor Vroonermeer Noord, maar je kunt er allerlei betekenissen aan geven, zoals vertrouwdheid, veiligheid en verdraagzaamheid”, verklaart Ruygrok. Het eerste beeld is onlangs geplaatst, het tweede volgt na voltooiing van de wijk in 2023.

De Wachters van Vroonermeer Noord

Massief

Het oorspronkelijke ontwerp van het beeld ging uit van een ruw blok, vergelijkbaar met een ruwe kei. “Ik wilde een contrast tussen de ruwe uitstraling van het blok en de strakke V die eruit naar voren steekt”, legt Ruygrok uit. “Het moest ook per se uit één stuk worden gemaakt. Dit omdat de wijk in één keer wordt opgebouwd. Het uit één blok vervaardigen spreekt mij erg aan, dat heeft iets heel basaals, vind ik. Ik heb eerder een letter uit één stuk laten hakken. Dat werd ter plaatse bij Carrières du Hainaut in Soignies gedaan. Het had voor mij iets klassieks, een concept dat als gedachte weer bij mij terug kwam toen ik het ontwerp aan het maken was voor dit kunstwerk.”

De Wachters van Vroonermeer Noord

Ruygrok kwam in november 2019 met het ontwerp bij Michel Utens van Beeld- en steenhouwersatelier Joop Utens uit Echt. Die gaf aan dat de wens van de kunstenaar moeilijk uitgevoerd kon worden. “Ruygrok wilde dat niet te zien zou zijn dat het blok bewerkt was. Ik heb hem uitgelegd dat na een bewerking altijd sporen te zien zijn. Niet alleen breukvlakken. Je moet bijvoorbeeld boorgaten aanbrengen om met splijtwiggen te kunnen werken en door de steen te spitsen krijg die ook een bewerkt uiterlijk. Deze fase vind ik altijd het leukste van het proces. Je moet iemand die geen expert is op het gebied van steen en de bewerking ervan als het ware aan de hand nemen om uit te leggen wat er met de steen mogelijk is. Ruygrok heeft vervolgens een nieuw ontwerp gemaakt. Dit ontwerp heb ik uitgewerkt”, legt Utens uit.

Kunstenaar Ruygrok had bij het maken van het ontwerp vrijwel direct Belgische blauwe hardsteen voor ogen. “Ik vind deze natuursteensoort een van de meest geschikte materialen om een dergelijk beeld van te maken. Een witte kalksteen zou eventueel een alternatief zijn, maar bij veroudering is die steensoort veel kwetsbaarder, die kan een beetje verloederen. En Belgische blauwe hardsteen staat er over honderd jaar nog. En het past goed in de Noord-Europese traditie”, legt hij uit. Voor de selectie van geschikte blokken ging Ruygrok samen met Utens naar de groeve in Soignies. “John Vis van Carrières du Hainaut had een paar blokken geselecteerd voor ons. Best nog wel een ding om geschikte blokken te vinden. We hadden twee grote blokken nodig van netto 237 x 138 x 104 cm. De bruto blokken wogen elk circa twaalfenhalf ton. Verder hadden we nog twee kleinere blokken nodig waar het woord ‘noord’ uitgehakt moest worden. Het was een langdurig proces, maar het is gelukt!”, vertelt Utens. 

Sterke contrasten

Het ontwerp was er, de vorm ook en de geschikte blokken waren gevonden. Nu was het zaak om geschikte afwerkingen te kiezen. “Ik had sterke contrasten in de steen voor ogen”, stelt Ruygrok. “Alle zijden moesten anders worden, met lijnen en arceringen. Mensen hebben in de natuur ingegrepen en dat mag je ook zien. De verschillende schakeringen in de steen moesten met het licht werken. Het is een elementaire vorm, maar die moest niet alleen zwaar ogen.”

Utens en Ruygrok voerden continu overleg over het project. “Het is mijn taak om het gevoel van de kunstenaar te vertalen naar de steen”, legt Utens uit. “De vertaling resulteerde in verschillende soorten bewerkingen van de steen. Allereerst kozen we voor een gesclypeerde afwerking waarbij ruwe, fijne lijnen ontstaan, die als het ware de fonkeling van het materiaal onthullen. Dat heb ik grotendeels met het zaagblad gedaan, maar de zaag kwam niet in de binnenhoeken. Die stukken heb ik met een freesje gedaan. Ik heb ook een groot vlak gevlamd. Die beslissing moest vooraf worden genomen, want het oppervlak moest eerst worden gevlamd en pas daarna kon het blok op de juiste afmeting worden gezaagd. Ruygrok moest af en toe wennen aan het feit dat de volgorde van de bewerkingen van te voren moest vaststaan. Als het enorm zware blok op de zaag ligt, moet ik wel weten welke bewerking wordt toegepast. Dit is vooral van belang bij het kiezen van de zaagsnit, afhankelijk van hoe het blok ligt kun je wel horizontaal zagen, maar niet verticaal. We hebben een     vijfassige cnc-machine en geen robot voor de bewerkingen. Speciaal voor dit soort grote werken heb ik de mogelijkheid om de aluminium tafel van de machine te demonteren. In plaats daarvan plaats ik mijn eigen stenen tafel. Op die manier kan ik beter langs de tafel heen werken en kan ik de maximale hoogte van de machine benutten.”

Grote verbazing

Het blok is een aantal keren met de kraan gedraaid om de andere kant te kunnen bewerken. Utens werkte daar tot grote verbazing van de kraanmachinist en kunstenaar Ruygrok zelf aan mee. Hij legt uit: “Daar bestaat een trucje voor, ook al weegt zo’n blok circa twaalfenhalf ton. Je kunt het blok als deze nog net niet over het zwaartepunt heen is met de hand duwen en daarmee het blok rustig  over zijn zwaartepunt kantelen zonder dat er grote onverwachte bewegingen ontstaan. Met  alleen de kraan heb je dat gevoel niet.”

De chauffeur annex kraanmachinist heeft het hele project meegemaakt, vertelt Utens. “Hij heeft de blokken uit de groeve opgehaald en bij ons in Echt geleverd. Ik had in de werkplaats met strepen op de vloer aangegeven waar de vrachtwagen moest staan om het blok zo gemakkelijk mogelijk op de machine te krijgen. Als het ene blok van de machine kon worden gehaald, kon hij het nieuwe blok op de machine plaatsen. Ik heb bewust iedere keer om dezelfde chauffeur gevraagd, die weet dan immers waar het om gaat. Zo’n chauffeur krijgt dan ook een beetje een band met het werk, zeker omdat hij ook betrokken is geweest bij de plaatsing in Alkmaar. En hetzelfde trucje vindt nog een keer plaats, want het tweede beeld moet nog worden geplaatst. Die heeft een identieke vorm, maar daar zijn andere afwerkingen op toegepast. De achterkant van het tweede blok is namelijk gespitst en de V is handmatig gefrijnd. Toen het eerste blok voor de plaatsing werd opgehaald, is het tweede blok op de juiste plek op het opslagterrein geplaatst.”

Bronzen honden Vroonermeer

Op het blok van Belgische blauwe hardsteen staan twee bronzen honden, gegoten door klokkengieter Eijsbouts uit Asten. “De wachter van de buurt. Het brons moet de kalmte benaderen, in perfecte harmonie met de tijdloze steen. Dit geeft voor mij een mooi contrast aan met de jachtige samenleving waarin wij ons bevinden”, legt Ruygrok uit. De kunstenaar heeft hiervoor nog nooit een beeld ontworpen dat zo uitgesproken gebruik maakt van natuursteen, vertelt hij. “Ik werk met veel verschillende materialen, aluminium, hout, brons, noem maar op. Maar de laatste tijd denk ik meer in steen, wil ik de oorsprong laten zien. Mijn grootvader was een Vlaamse beeldhouwer, hij was gespecialiseerd in ruiterstandbeelden. Ik ben dus met natuursteen opgegroeid. Het hele proces is interessant, van winning in de groeve, de selectie van de blokken, het bewerken tot en met de plaatsing. Ik ga uit van de elementaire gedachte dat in een steen elk denkbaar beeld zit opgesloten. ‘Niet de steen vorm ik om tot een beeld, ik bevrijd slechts het beeld dat in de steen zit opgesloten’, vrij geciteerd naar Michelangelo. Utens heeft als het ware de V bevrijd uit het blok Belgische hardsteen.”

Dit artikel is gepubliceerd in NATUURSTEEN 4-2022. Nog geen abonnee? Klik hier!