Natuursteen draagt bij aan ‘gezagwekkende’ uitstraling

Projecten 21-09-2021
Natuursteen draagt bij aan ‘gezagwekkende’ uitstraling

Voor de New Amsterdam Court House wilde de opdrachtgever een gebouw met een ‘gezagwekkende’ uitstraling, een niet bestaande term die is samengesteld uit gezaghebbend en ontzagwekkend in de betekenis van uitnodigend. De Spaanse marmersoort Marrone Caramello voldeed aan deze eis. Zowel in het gebouw als daarbuiten is de steen veelvuldig toegepast in een gezoete uitvoering. Alleen op de vijfde verdieping afgewisseld met Anröchter Dolomit. De natuursteen werd geleverd en geplaatst door KOLEN keramiek en natuursteen uit Eindhoven.
Natuursteen draagt bij aan ‘gezagwekkende’ uitstraling

Foto’s: Fernando Guerra

Natuursteen draagt bij aan ‘gezagwekkende’ uitstraling

Een rechtbank is normaal gesproken niet een gebouw waar mensen vrijwillig wat tijd door willen brengen, binnen of buiten. Het nieuwe rechtbankgebouw in Amsterdam, dat op de plaats van de oude rechtbank aan de Parnassusweg is gebouwd, is daar een aangename uitzondering op. Dat begint al bij de eerste aanblik. Een prachtig plein vol natuursteen met als blikvanger het vijf meter hoge kunstwerk ‘Love or Generosity’, gemaakt door kunstenares Nicole Eisenman, als symbolische poortwachter. Het biedt door de vriendelijke uitstraling een moment van troost, ontspanning en rust. Het nodigt uit om te vertoeven en dat wordt op deze hete dag dan ook volop gedaan. Kinderen spelen, mensen zitten op een bankje naar de vijver te kijken. Of ze zitten natuurlijk te wachten tot het moment dat ze naar een zitting gaan, als publiek of als getuige. Want naast de vriendelijke uitstraling wordt in het gebouw wel degelijk recht gesproken en worden mensen veroordeeld of vrijgesproken, maar liefst zo’n 140.000 keer per jaar.

Natuursteen draagt bij aan ‘gezagwekkende’ uitstraling

Leven van alledag

De nieuwe rechtbank in Amsterdam in cijfers: tien verdiepingen, vijftig meter hoog, vijftig zittingszalen verspreid over de eerste vijf verdiepingen, 60.000 m2 vloeroppervlak, ruim duizend mensen werken er, onder wie circa tweehonderd rechters. Het architectonisch ontwerp van KAAN Architecten, een van de initiatiefnemers van het consortium New Amsterdam Court House (NACH), heeft als uitgangspunt dat in een rechtsstaat de rechtspraak een publieke zaak is verweven met het leven van alledag. Het gebouw heeft een onversneden open karakter. Grote ramen in de onderste helft van het gebouw bieden vanaf de straat zicht op de drukte binnen. In de ruim opgezette foyers die om de zittingszalen heen lopen verblijven bezoekers, achthonderd tot duizend per dag, advocaten in hun toga’s met hun cliënten, verslaggevers, gedaagden en belangstellenden. Vanuit het gebouw is steeds zicht op de stad. De centrale hal met roltrappen vouwt zich open langs een binnentuin en stapelingen van zittingszalen tot een zee van ruimte en licht. De natuursteen van het plein loopt door in het gebouw. 

Publieke functie

Voor het publieksgebied, het voorplein en delen van de gevel werd gezocht naar een steen die paste bij de publieke functie van de Rechtbank, legt Luuk Dietz van KAAN Architecten uit. “De Rechtbank Amsterdam wilde een ‘gezagwekkend’ gebouw. De opdrachtgever had dit woord, dat niet in de Van Dale staat, samengesteld uit de woorden ‘gezaghebbend’ en ‘ontzagwekkend’. Daarbij past een natuursteen die het gezag van de Rechtbank uitstraalt, maar tegelijkertijd bijdraagt aan een uitnodigend beeld. Voor de praktische kant – hoe de steen te onderhouden is, de stroefheid en de bestendigheid tegen bijvoorbeeld dooizouten – hebben we advies ingewonnen bij KOLEN keramiek en natuursteen. We hebben al in meerdere grote projecten met het natuursteenbedrijf uit Eindhoven samengewerkt, daarom was het voor onze een logische keuze. Daarnaast is KOLEN een van de weinige partijen in Nederland die een project van deze omvang goed aankan. Het onderhoud van de natuursteen was erg belangrijk, omdat de nieuwe rechtbank door het consortium NACH is gebouwd volgens een zogenoemd DBFMO-contract met een looptijd van dertig jaar. Dit houdt in dat NACH verantwoordelijk is voor het ontwerp en de bouw, de financiering, het onderhoud en de facilitaire dienstverlening. Wij waren als architect vrij in de materiaalkeuze, maar alternatieve materialen in de publieke ruimten, zoals hout, was geen logische keuze met het oog op onderhoud.”

Natuursteen Marrone Caramello

De keuze viel op Marrone Caramello. Dietz legt uit waarom: “De Spaanse marmersoort paste heel mooi bij de gewenste gezagwekkende uitstraling. Het is een levendige steen, die – ook doordat hij gezoet werd en niet gepolijst – toch een heel rustige en sobere uitstraling heeft. In tegenstelling tot de glimmende Zuidas-paleizen aan de overzijde van de snelweg konden we zo een toegankelijk en uitnodigend gebouw realiseren. Het mooie van de Marrone Caramello is dat de steen zowel binnen als buiten kan worden toegepast, en ook in buitensituatie voor lange tijd mooi blijft. We hebben in een eerder stadium van het ontwerp bijvoorbeeld ook travertijn overwogen, maar dat zou veel meer onderhoud nodig hebben om zijn fraaie uiterlijk te behouden. De Marrone Caramello blijft ook in een buitensituatie mooi, behoudt zijn stroefheid, en kon binnen en buiten op dezelfde manier worden afgewerkt. Daardoor loopt het voorplein nu naadloos over naar de publieke foyer.”

De levering en plaatsing van de Spaanse marmersoort werd gedaan door KOLEN keramiek en natuursteen. Om leverings- en kwaliteitsproblemen te voorkomen, kocht het natuursteenbedrijf uit Eindhoven de blokken in een vroegtijdig stadium van het project in, legt Eline Stijkel uit. “We zijn de productie van de gevel- en wandplaten en de vloertegels ook erg vroeg gestart. Omdat de ruimte op de bouwplaats erg beperkt was, hebben we het gerede materiaal geruime tijd bij ons in het magazijn opgeslagen. Hierdoor konden we gemakkelijk just-in-time-levering realiseren”, aldus de conceptmanager van KOLEN.

Montage

De montage van de binnenvloeren was vrij standaard, vertelt Stijkel. “Die zijn op de cementdekvloeren verlijmd. Voor de montage van de binnenwanden moest een speciale oplossing worden bedacht. Oorspronkelijk zouden de binnenwanden van kalkzandsteen worden uitgevoerd, maar vanwege gewichtsreductie is gekozen voor MetalStud-wanden. De opbouw van die wanden moest geschikt zijn om de zware natuursteenplaten te kunnen dragen. In overleg met NACH, de wandenfabrikant Saint-Gobain Gyproc Nederland, lijmleverancier Omnicol en ons is gekozen voor een Aquaroc-beplating. Voor de zekerheid hebben we de wandplaten nog voorzien van een secundaire mechanische verankering. De videranden binnen zijn op RVS nastelbare ankers bevestigd, net als de buitenkolommen. De tegels buiten zijn ten slotte op split aangebracht, waarbij we in de voegen vilt hebben toegevoegd, bedoeld om het regenwater door te laten.”

Anröchter Dolomit

In totaal is ruim 25.000 m2 natuursteen toegepast, waarvan zo’n 22.000 m2 Marrone Caramello. In het gemeenschappelijke werkgebied op de vijfde verdieping, met onder andere het vergadercentrum en het bedrijfsrestaurant, en op de kantoorverdiepingen is circa 3300 m2 Anröchter Dolomit toegepast. Architect Dietz: “Voor deze delen van het gebouw lag de nadruk meer op het bieden van een functioneel en representatief kader voor de werkzaamheden van de rechtbankmedewerkers en hun ketenpartners. Met de Anrochter Dolomit konden we een hele mooie zijdematte vloer maken. Door de vloer in het werk te schuren, werd een supervlak oppervlak verkregen, en konden we de glansgraad en kleur nauwkeurig beïnvloeden. Want hoe fijner de steen werd geschuurd, des te glimmender, maar ook groener werd de steen. Door nauwkeurig monitoren na elke schuurslag is een balans gevonden tussen niet te glimmend en wel genoeg kleur. Met name in de grotere ruimten, zoals het restaurant en de lobby van het vergadercentrum, krijgt de vloer daardoor haast de sfeer van een stedelijke buitenruimte.”

Ingetogen klasse

Zowel de architect als het natuursteenbedrijf zijn erg tevreden over het eindresultaat. Stijkel: “Wij zijn vanaf het begin van de tender betrokken geweest bij het project. We hebben vroegtijdig tijdens het engineeringsproces onze kennis in kunnen brengen. Hierdoor is het aantal technische problemen en daarmee gepaarde faalkosten tot een minimum beperkt gebleven. Uiteraard hebben wij ook last gehad van Covid. Door diverse maatregelen en beperkingen hebben wij vertraging opgelopen en hebben we meer kosten moeten maken, maar ondanks dat hebben we het natuursteenwerk op tijd af gekregen. We vinden dat we een kwalitatief hoogwaardig product en werk hebben geleverd en dat KAAN Architecten door het toepassen van een beperkt aantal kwalitatief hoogwaardige afwerkingsmaterialen een gebouw heeft gerealiseerd dat een ingetogen klasse uitstraalt, een rechtbank waardig.” Dietz valt haar bij: “Wij zijn zeer tevreden over het eindresultaat, maar eigenlijk misschien wel even tevreden over het proces. Doordat wij het gehele team, inclusief de projectleider en uitvoerder van KOLEN, al goed kenden, wisten we waar we met elkaar op moesten letten. Vanaf het begin van de samenwerking heeft Kolen ook adviserend bijgedragen aan de uitwerking. Daardoor konden we verrassingen voorkomen, en wisten we precies waar we aan toe waren. Bovendien hadden we tijdens de bouw een goed beoordelingsproces opgezet, met tussentijdse evaluaties om de kwaliteit van de voortgang te beoordelen. Al met al dus een zeer succesvolle samenwerking!”