Nieuwe hakmethode voor ‘De Elf Eiken’

Projecten 23-06-2020
Nieuwe hakmethode voor ‘De Elf Eiken’

5 mei 2020 – 75 jaar na de bevrijding – zou het bevrijdingsmonument ‘De Elf Eiken’ opnieuw onthuld worden bij het Henschotermeer op het landgoed Den Treek-Henschoten in de gemeente Woudenberg. Zou, want het coronavirus gooide roet in het eten. Het door Niek Wittebrood van Steenidee uit Odijk gemaakte monument is half april geplaatst. Voor de belettering gebruikte hij een nieuwe hakmethode, geleerd van een collega.
Nieuwe hakmethode voor ‘De Elf Eiken’

In 1807 kocht Willem Hendrik de Beaufort de buitenplaats Den Treek met omringende bossen en landerijen. Zijn kleinzoon Johannes Bernardus de Beaufort trouwde met Cornelia van Asch van Wijck. Via dit huwelijk kwam landgoed Henschoten ook in de familie. Deze historie heeft een grote groep nazaten samengebracht als mede-eigenaren van een uniek familielandgoed. Landgoed Den Treek-Henschoten is in gezamenlijk bezit van ruim 600 nazaten van Willem Hendrik de Beaufort. Een naast Huize Den Teek staande eikenboom speelt een belangrijke symbolische rol in de geschiedenis van het landgoed Den Treek-Henschoten. Sinds 1807 bestaat de traditie dat de eik, eerst ieder jaar en later elke vijf jaar, wordt opgemeten. De boom wordt De Treeker Eik genoemd, vandaar dat de familiestichting De Treeker Eik is geheten. Deze familiestichting houdt zich onder meer bezig met de zorg voor historische elementen op het landgoed.

Nieuwe hakmethode voor ‘De Elf Eiken’

Tweede Wereldoorlog

Het Henschotermeer is in 1939 ontstaan door het afgraven van zand voor de stellingen van de Grebbelinie en de Gelderse Vallei. “Het dankt zijn ontstaan daarom aan de Tweede Wereldoorlog”, vertelt Floris van Asbeck, voorzitter van de Historische Commissie Den Treek-Henschoten. “Om dit te herdenken werden aan de noordoever van het meer op 23 juni 1948 door de elf kinderen van Johannes Bernardus de Beaufort (1847-1924), burgemeester van Woudenberg, symbolisch voor de elf bevrijde provincies elf staken in de grond geslagen, die in het najaar van 1948 werden vervangen door eiken. Tijdens deze plechtigheid is de naam ‘Henschoter Meer’ aan deze plaats gegeven. In 1972 werd het Henschotermeer vergroot en ingericht als recreatiegebied. Het monument raakte echter in verval en was niet meer als zodanig te herkennen. Daarop heeft de Historische Commissie het plan opgevat om het monument ter gelegenheid van de 75-jarige herdenking van de bevrijding in ere te laten herstellen.”

Nieuwe hakmethode voor ‘De Elf Eiken’

Inhuldiging

Niek Wittebrood van Steenidee uit Odijk kreeg de opdracht om hiervoor een gedenksteen te maken. “Wij hadden een goede ervaring met hem. Hij had eerder een gedenksteen voor ons gemaakt ter gelegenheid van de inhuldiging van koning Willem Alexander in 2013. Deze is bij de Koningslinde tegenover het Huis Den Teek geplaatst”, verklaart Van Asbeck de keuze.

De opdracht van de stichting De Treeker Eik bestond uit het uitzoeken van een geschikte kei voor het herdenkingsmonument De Elf Eiken, waarin tekst en het logo van het landgoed Den Treek-Henschoten gehakt moesten worden. Wittebrood ging vervolgens op zoek naar een geschikte kei voor het monument. “Mijn opdrachtgever stelde een kei voor die op het landgoed lag, maar die was horizontaal doormidden gespleten, zat vol met scheuren. Die lag er waarschijnlijk al eeuwenlang, maar was dus niet geschikt. Daarom ging ik samen met de opdrachtgever naar mijn vaste leverancier in Lunteren, waar we een granieten kei van twee ton en twee alternatieven bekeken, oorspronkelijk afkomstig uit een groeve in het noorden van Duitsland. Op het moment dat ik de kei zag, wist ik direct dat deze perfect was.”

Nieuwe hakmethode

Normaal hakt Wittebrood direct met de vlakke beitel totdat de gewenste diepte is bereikt en gebruikt hij geprinte teksten die hij met carbonpapier op de steen overbrengt. “Bij carbonoverdracht is de lijn van de letter op een ruwe steen nogal breed en moet je de gehele tekst letter voor letter overbrengen. Ik heb echter van Wouter Bouwman van Anders Gedenken uit Nijkerk een voor mij nieuwe hakmethode geleerd. Hij werkt veel met maaskeien. Hij adviseerde mij om met een luchtpuntbeitel in een mal van dun, enigszins flexibel stickermateriaal waarin de letters geplot zijn de letters te volgen. Deze stroken zijn op de gewenste positie op de steen geplakt. Nadat de letter voldoende strak en diep is gehakt, kan deze worden afgewerkt met de vlakke letterbeitel afhankelijk van de grootte van de letter. Voordeel is dat vrijwel direct na een paar keer de letter op diepte is en je de letter strak kan afwerken. Een ander voordeel is dat je op sommige fijne kalk- of kwartsietstenen ook kleinere letters van 15 mm of kleiner kan hakken door alleen met de puntbeitel te hakken. Afhankelijk van de lettergrootte kun je met een 10 mm puntbeitel beginnen en eindigen met 8 mm die je voortdurend scherp moet houden. Op deze granieten kei was dat helaas niet mogelijk door het grovere materiaal en oppervlak. Daarom heb ik de kleinste letters met een 4 mm beitel afgewerkt met een scherpe ofwel spitse vouw.”

Plot

Het ontwerp van de belettering is gemaakt door Maaike van Heek van Eye & Image uit Leusden. “Nadat we de steen hebben opgemeten en in de werkplaats hebben gedraaid, vonden we een mooi groot vlak dat geschikt was voor de tekst met het logo van het landgoed Den Treek-Henschoten. We hebben alleen een aanpassing aan de letters gemaakt. Het oorspronkelijke ontwerp was te fijn, de ‘bold’-versie te grof. Daarom hebben we gekozen voor een ‘medium bold’-versie”, legt Wittebrood uit.

Het krijgen van de juiste plot met de juiste stokbreedte was volgens Wittebrood het lastigste. “Het bleek uiteindelijk dat de ontwerpster de wijzigingen niet voldoende had vastgezet in het bestand. Hierdoor werd een paar keer het verkeerde plot gestuurd. Uiteindelijk zijn we er achter gekomen waar het aan schortte en is alles goed gelukt.”

Plaatsing

Half april kon de gedenksteen worden geplaatst aan de noordkant van het Henschotermeer bij Woudenberg. Het ‘Landgoed Den Treek-Henschoten’ had een geschikte auto met aanhanger om de zware zwerfkei op de daarvoor bestemde plek te plaatsen. Ik werd geassisteerd door een door het landgoed vaak ingehuurde loonwerker. Om het monument hoger te plaatsen – een wens van de stichting – heb ik eerst een funderingsplaat geplaatst en een opzetstuk samengesteld. Bovendien heb ik de kei van doken voorzien, die alle vier evenwijdig zijn geplaatst. Het plaatsen ging, ook vanwege een goede voorbereiding, perfect. Binnen anderhalf uur was het gepiept”, vertelt Wittebrood tevreden.

Voorzitter Van Asbeck van de Historische Commissie is tevreden met het monument en de nieuwe gedenksteen. “Belangrijk is ook dat mijn mening ruim wordt gedeeld door de familieleden. Nu is het afwachten wanneer we het officieel kunnen onthullen. Dat is uiteraard afhankelijk van de ontwikkeling van het coronavirus.”