De komst van het European Medicines Agency (EMA) van Londen naar Amsterdam is een gevolg van de Brexit. EMA – het Europees Geneesmiddelen Agentschap – is verantwoordelijk voor de kwaliteit en veiligheid van nieuwe geneesmiddelen voor mensen en dieren die op de Europese markt worden toegelaten. Bij het naar Amsterdam halen van EMA heeft de rijksoverheid een belangrijke belofte gedaan aan Europa: op 15 november staat er een nieuw kantoor met 1.300 werkplekken. In mei 2018 werd de eerste paal in de grond geslagen voor het 39.000 m2 grote gebouw, waarin zich onder meer zeven grote vergaderzalen bevinden. Na achttien maanden werd het 81 meter hoge gebouw met 19 verdiepingen precies volgens belofte opgeleverd.
Snelle bouwtijd
De Bouwcombinatie EMA – een samenwerking van onder andere de grote aannemers Dura Vermeer en Heijmans – heeft alles op alles gezet om een snelle bouwtijd te waarborgen. Om bijvoorbeeld eerder te kunnen starten met de realisatie van de nieuwbouw, is het voorlopig ontwerp in logische bouwdelen opgeknipt (kern, gevel en afwerking/inrichting). Door het opknippen in bouwdelen liepen ontwerpfases van verschillende onderdelen door elkaar. Zo konden de heipalen al de grond in, terwijl op andere onderdelen het definitieve ontwerp nog uitgewerkt werd. Ook is een aantal tijdbesparende keuzes gemaakt. Zo is voor de afbouw, installatietechnisch en bouwkundig, gekozen om zoveel mogelijk te prefabriceren.
Landschappelijk lint
Na de aankondiging van de komst van het Europees Geneesmiddelen Agentschap (EMA) naar Amsterdam werkten verschillende partijen aan de esthetische kwaliteit van het nieuw te bouwen hoofdkantoor op de Zuidas. OKRA landschapsarchitecten uit Utrecht was verantwoordelijk voor het landschappelijk lint dat bestaat uit het maaiveld, een daktuin en een spectaculaire groene wand.
De rigide architectuur van het nieuwe gebouw wordt verzacht door een doorlopende groenstructuur die zich als een weelderig landschappelijk lint om en door het gebouw heen beweegt. Het organische patroon komt tot uiting in de afwisseling van groen en verschillende verhardingsvlakken en wordt geaccentueerd door hoogwaardige belijning door rvs-accentlijnen. Dit zorgvuldig opgebouwde patroon is gebaseerd op de bewegingslijnen van de gebruikers die op een soepele manier om en door het pand worden geleid. De weelderige daktuin en verticale tuin in het atrium volgen het organische patroon van de entree, waarmee buiten en binnen verweven zijn. Ook op de daktuin wordt dit organische patroon doorgezet van binnen naar buiten.
De grootste blikvanger in het landschappelijk lint is de verticale tuin in het atrium van het gebouw. Deze groene wand heeft een spectaculaire afmeting: 21 meter breed en maar liefst 60 meter hoog. Ruim 52.000 plantjes zijn ingeplant. De tuin heeft een driedimensionale sculpturaliteit die de weelderigheid van het landschappelijk lint benadrukt. De wand bestaat uit een combinatie van een mix van beplanting en natuurstenen verharding die de organische belijning volgen.
Verticale tuin
De verticale tuin heeft een stalen achterconstructie. Die is tegelijk met de staalconstructie van beneden naar boven gebouwd nadat de kern van het gebouw klaar was. In het atrium is een aantal tijdelijke tussenvloeren gemaakt om de achterconstructie te monteren, de groenpanelen te plaatsen en de natuursteenplaten te monteren.
De natuursteenplaten van de verticale tuin zijn gemonteerd door Rots Maatwerk uit Brummen. Volgens projectleider Willem Vissers vergde het veel voorbereiding met nauwkeurig denk- en tekenwerk. “We hebben de hele wand in 3D uitgewerkt. Er zitten honderden unieke stalen frames achter de natuursteenplaten die continu in de rondingen en de dieptes meelopen. Hierop is de natuursteen exact op afgestemd. Elk stukje staal in de frames heeft zijn eigen maat en eigen codering. Het moest precies op de juiste plek op de muur komen anders kwam de natuursteen er niet op de juiste manier op. Op sommige stukken stak de ‘uitbuiking’ wel 50 tot 60 cm naar voren. Die afstemming tussen wand, groen, staal en natuursteen vergde veel kennis. En omdat het geheel door ons in BIM was ingetekend, hadden we direct zicht op alle conflicten met de installatieleidingen.”
Blauwe hardsteen
De natuursteen elementen van de verticale tuin zijn van Belgische blauwe hardsteen. Stonetrack uit Helvoirt verricht voor natuursteengroeves de promotie naar architecten en opdrachtgevers. Vanwege de complexiteit van het werk adviseerde het bedrijf uit Helvoirt de natuursteen platen te laten produceren door Ghirardi Italian Stone Contractors uit Carpenedolo, vertelt Marco Schönhage, directeur Stonetrack. “Zij hebben de expertise, de know how en het moderne machinepark om een dergelijk project goed uit te kunnen voeren. Het bedrijf wilde graag de steen zelf kopen en de keuze viel op de blauwe hardsteen van Les Carrières de la Pierre Bleue Belge.”
Het Italiaanse bedrijf zaagde de ruwe platen, driehonderd unieke platen in totaal. Projectleider Vissers: “Vanuit het 3D-model zijn 2D-productietekeningen gemaakt. Deze zijn vervolgens in de cnc-zaagmachines geladen, die de platen produceerden. In de platen zijn schijnvoegen gefreesd, omdat de naden moesten doorlopen. Voor de blauw geschuurde oppervlakteafwerking van de platen kreeg Ghirardi overigens advies van het Belgische natuursteenbedrijf Van Dijck uit Herstal.”
Rode draad
In het voortraject van project EMA heeft Rots Maatwerk een risico-inventarisatie gemaakt. “De rode draad was hoe we de platen konden laten verpakken, zodat we met zo min mogelijk verlies de juiste platen op het juiste moment – er was namelijk vrijwel geen plaats voor opslag – op de juiste plek konden krijgen. We hebben constant na zitten denken wat we wanneer waar nodig zouden hebben. De platen zijn allemaal individueel gecodeerd en op volgorde in kratten verpakt op een dusdanige manier dat we ze met zo min mogelijk handelingen uit de kratten konden halen. Dat is vrij goed gelukt, want uiteindelijk hoefden we slechts drie à vier platen opnieuw laten produceren”, vertelt Vissers.
Volgorde
De volgorde van werken vergde ook het nodige denkwerk vooraf, verzekert Vissers. “We zijn niet onderaan begonnen en van daaruit bovenaan geëindigd. Wij konden de platen monteren op de verdiepingen waar geen andere bouwactiviteiten plaatsvonden en waar wel tijdelijke tussenvloeren waren aangebracht. Vanuit veiligheidsoogpunt mochten we niet tegelijkertijd boven elkaar op dezelfde tussenvloer werken. De laatste platen konden worden aangebracht als de tijdelijke tussenvloer was verwijderd. Op deze manier hebben we iedere keer fases van 8 m kunnen uitvoeren”, legt de projectleider van Rots Maatwerk uit.
De uitdrukkelijke wens van opdrachtgever én Rots Maatwerk was om blinde bevestigingen te gebruiken. Hiervoor heeft Rots Maatwerk een maatwerksysteem ontwikkeld. Vissers: “Om de natuurstenen platen in 3D-vorm te kunnen monteren, hebben we speciaal voor dit project 1480 doorlopende ankerlijnen geproduceerd en gemonteerd. Door de glooiende vormen van de ankerlijnen was het mogelijk de platen in dezelfde glooiing te monteren als de beplanting. Zo’n 90 procent van de platen hebben we rechtstreeks met behulp van doken op de achterconstructie van rvs-kokers kunnen monteren waar beugels overheen hingen. Bij ongeveer 10 procent van de platen kon dit niet. Die zijn met behulp van instortankers direct op de betonkern gemonteerd.”
Het gewicht van de platen, was volgens de projectleider van Rots Maatwerk ook nog wel een dingetje. “De platen varieerden in gewicht van zo’n 150 tot 180 kilo. Die hebben we met takellieren op de juiste plek kunnen hijsen. Een nauwkeurig en kwetsbaar klusje, maar zoals gezegd hebben we gelukkig weinig ongelukjes gehad met de platen.”
Bestrating
Voor de bestrating van de entree van het terrein en de daktuin huurde Rots Maatwerk Voets Natuursteen Constructies uit Rosmalen in. De Belgische blauwe hardsteen regelde Stonetrack bij Carrières du Hainaut, waar de pastegels ook deels werden verzaagd. “De voorwaarde was dat wij de tegels prefab konden leveren”, vertelt Driek Voets, directeur van Voets Natuursteen Constructies. “We werden gevraagd of we binnen vier dagen een proefvak met prefab pastegels konden leveren. ‘Doen we!’, dacht ik direct. We hebben de tegels pasklaar gezaagd, genummerd en ter plaatse gelegd. De tegels moesten langs een rvs-strip worden gelegd. Het paste niet helemaal goed, bleek dat de strip een klein beetje scheef liep”, lacht Voets.
Groeve
Voor de bestrating adviseerde Schönhage van Stonetrack Belgische blauwe hardsteen van Carrières du Hainaut. Hoofdaannemer Dura Vermeer had aan de onderaannemers aangegeven dat het bedrijf alle bouwmaterialen die in productie waren, wilde volgen. Rots Maatwerk kreeg de opdracht een bezoek aan de groeve te organiseren, legt Schönhage uit. “De hoofdaannemer wilde de afkomst van het materiaal en de voortgang van de productie zelf controleren. Toen we bij Carrières du Hainaut in Soignies aankwamen, waren ze in de fabriek de laatste tegels aan het zagen. We waren er in maart 2019 en de tegels moesten in juni van dat jaar worden geleverd. We mochten met de hele delegatie ook onder in de put van de groeve, iets wat vrij uitzonderlijk is.”
Bewerkingen
De in totaal 3600 pastegels zijn in drie verschillende bewerkingen geleverd, aldus Voets. “Een deel is gevlamd, een deel geschuurd en een deel geijsbloemd. In elk veld zijn deze bewerkingen terug te vinden, ieder met een eigen codering.” Terwijl hij een werktekening laat zien, legt hij uit: “De codering 1 S 161 staat voor tegel 161 geschuurd die in veld 1 geplaatst moet worden. Elke tegel heeft een wind- en watervast label gekregen met daarop de code. Op basis van een dagproductie zijn de tegels in speciaal voor dit project gemaakte kratten verpakt en just-in-time op de bouwplaats geleverd. Als een tegel op het werk per ongeluk was gebroken of een beschadiging had, werd het nummer aan ons kantoor in Rosmalen doorgegeven en werd de tegel opnieuw gezaagd. Voor de kwetsbare plekken waar de passtukjes te klein waren, hebben we dubbeltegels met schijnvoegen gemaakt.”
Flexibel
In de daktuin zijn de pastegels volgens Voets in een 5 cm dikke flexibele constructie gelegd. “We hebben de tegels in split gestraat en met split afgevoegd. Bij de entree en het ontvangstgebied hebben we in verband met het zware verkeer op de bestrating de tegels in een starre constructie aangebracht. Ze zijn in een drainagemortel gestraat en met een cementgebonden mortel gevoegd. Er zijn stalen lijngoten voor de afwatering aangebracht.”
Ministeck
Voets noemt het Ministeck voor volwassenen als hij terugdenkt aan het project in Amsterdam. “Bij Ministeck doe je ook niet alles op een logische numerieke volgorde, vandaar. Wij moesten bijvoorbeeld eerst veld 1 tot en met 8 bestraten, vervolgens 17 tot en met 20, dan weer 9 tot en met 13. Tot alle velden gevuld waren. Dat werkte met de bedachte werkwijze goed.”
Alle partijen hebben eraan meegewerkt dat het kantoor voor EMA in de helft van de normale bouwtijd is gerealiseerd. “Het was inderdaad een vrij korte doorlooptijd, zelfs nog korter dan verwacht”, geeft Voets toe met gevoel voor understatement. “Alle nog actieve bouwpartijen wilden allemaal nog door de voordeur naar binnen, terwijl wij ons werk nog aan het doen waren. Wij hadden te maken met een uithardingstijd van twee weken en konden dus die periode niet werken. De opleverdatum bleef echter staan.”
“Ik ben supertrots dat alles paste”, vertelt Voets. “De maatvoering was perfect. Alle tegels pasten strak tegen de rvs belijning en de rvs bloembakken aan. Het was op een gegeven moment zelfs zo dat het bedrijf dat de bloembakken in de daktuin moest plaatsen aan ons vroeg of wij eerst de tegels konden leggen. Dan konden zij de bloembakken er tegenaan schuiven”, lacht hij.
Schönhage noemt het nieuwe kantoor voor EMA qua natuursteentoepassingen met recht een Europees project. “Er is Belgische blauwe hardsteen van twee verschillende groeves toegepast, deels in Italië geproduceerd en in Nederland geleverd. Dat noem ik Europese samenwerking!”
Projectleider Vissers van Rots Maatwerk kijkt ook met volle tevredenheid terug op het project. “Het was voor ons het eerste echte grote project waar we actief in BIM hebben gewerkt. Met ongelooflijk veel reken- en tekenwerk. En als alles op het eind perfect past, is dat echt kicken en geeft dat een gevoel van trots. Zo’n project wil ik nog wel een keer.”